Zonsverduistering 29 maart 2006
|
Inleiding
Op woensdag 29 maart 2006 zal een totale
zonsverduistering waarneembaar zijn in een nauwe strook aardoppervlak die
evenwel een lengte heeft van ongeveer de helft van de omtrek van de aarde.
Oorzaak: de maan trekt tussen de zon en de aarde door en de line-up
zon-maan-aarde is voldoende nauwkeurig om de maanschaduw op het aardoppervlak
te doen vallen.
Het woord zonsverduistering kan misleidend zijn, 'zonsbedekking'
is een betere omschrijving. De maan in z'n maandelijkse fase van Nieuwe Maan
bedekt tijdelijk het zicht op de zon; aan de zonnestralen op weg naar de aarde
wordt tijdelijk de weg versperd doordat de maan er tussendoor komt. De
kernschaduw van de maan veroorzaakt een donkere vlek op de zonverlichte zijde
van de aardbol, dus in feite wordt er een stukje aardoppervlak korte tijd
verduisterd en de waarnemer aldaar ziet een eclips van de zon. Dit woord stamt
van het Griekse woord ekleipoo = verdwijning. De zon verdwijnt voor die
waarnemer tijdelijk achter een zwart rond 'gat' aan de hemel.De baan van de maanschaduw over het aardoppervlak
is nooit hetzelfde als bij enige vroegere zon-eclips. Elke zon-eclips is uniek.
Ditmaal begint de kernschaduw van de maan op de noordoostkust van Brazilië en
trekt over de tropische strook Atlantische Oceaan, noordelijk Afrika, de
oostelijke
|
Middellandse Zee, Turkijë, de Kaukasus en verder in centraal Azië
tot aan het einde in noordelijk Mongolie. Deze strook heet de 'totaliteitsgordel'
of simpel 'totaliteitsstrook'.
De kernschaduw van de maan wordt omhuld door de
bijschaduw en deze bestrijkt een brede strook aardoppervlak waaronder
driekwart Afrika, geheel Europa en de westelijke helft van Azië. Op al deze
plaatsen is er een gedeeltelijke zonsbedekking, met een kleinere maximale
"hap uit de zon" naarmate de waarnemer zich verder van de
totaliteitsgordel bevindt. Het eclips-verschijnsel schuift in ruim drie
uur tijd over de dagzijde van de aardbol, en trekt daarbij over veel
verschillende tijdzones.
Dit document gebruikt één kloktijd, en dat is de
middelbare zonnetijd van de nulmeridiaan (Greenwich bij London), welke
Universal Time heet en wordt afgekort tot UT. In het dagelijks leven, met 'de
stationsklok' als ijkpunt, hanteert men een Universal Time Coordinated (UTC),
maar die verloopt met momentane sprongetjes van telkens één gehele seconde,
terwijl UT een continu ('glad') verloop heeft. Verschillende definities dus.
Maar fysische verschijnselen verlopen continu, dus is UT de juiste
tijdrekening om het verloop van de eclips te beschrijven. In Nederland lopen
de klokken 's winters één uur voor op UT en UTC, maar tijdens de zomertijd
twee uren voor.
|
|
De totaliteitsstrook
De totaliteitsstrook begint in Brazilie op de
meest noordoostelijke punt van Zuid-Amerika, waar tijdens de zonsopkomst ter
plaatse, de kernschaduw van de maan schrijlings de aardbol begint te raken om
8h36m UT. De totaliteitsstrook is hier 129 km breed en op de centrale
lijn duurt de totale zonsbedekking 1 min 53 sec.
De maanschaduw verlaat Brazilie snel en racet het
eerste half uur oostwaarts over de Atlantische Oceaan zonder land aan te doen.
Daarbij buigt de schaduw haar koers naar noordoost, kruist ze de evenaar en
belandt ze in de Golf van Guinea en om 9h 08m op de kust van Ghana. De
totaliteitsgordel is in breedte toegenomen tot 184 km, de totaliteitsduur tot
3 min 24 sec met de verduisterde zon 44 graden boven de oostelijke horizon. De
Ghanese hoofdstad Accra ligt 50 km zuidelijk van de centrale lijn en de 1,7
miljoen inwoners kunnen getuige zijn van een totaliteitsduur van 2 min 58
sec omstreeks 9h 11m UT. De kernschaduw trekt met een grondsnelheid van 958
meter per seconde over de stad en bereikt om 9h 14m UT Togo. In dat land heeft
de hoofdstad Lome pech dat het juist buiten de zuidelijke grens van de
totaliteit ligt. Inwoners zullen meemaken hoe de zon bijna 'uitdooft'
uitgezonderd één felle 'parel' zonlicht, die onverduisterd om de donkere
maan 'heenrolt' en weer aangroeit tot steeds dikkere sikkel.
Twee minuten later bereikt de voorste
schaduwomtrek Benin, waarvan de hoofdstad Porto-Novo de totaliteit
ruimer misloopt en een gedeeltelijke verduistering van grootte 0.985
ondervindt. Dat betekent dat aldaar de donkere maan maximaal 0.985e deel van
de middellijn van de zonneschijf bedekt.
Voortijlend in noordoostelijke richting, 'zeilt'
de schaduw Nigeria binnen om 9h 21m UT. Op dit tijdstip is de totaliteitsduur
op de centrale lijn aangegroeid tot 3 min 40 sec, de zonshoogte is 52 graden,
de totaliteitsgordel is 188 km breed en de grondsnelheid van de schaduw is 818
meter per seconde. De hoofdstad Lagos ligt 120 km buiten de zuidgrens van de
totaliteit en de ruim 8 miljoen inwoners ervaren een gedeeltelijke
zonsverduistering van grootte 0,968.
De (meetkundige) as van de schaduwkegel heeft er
ongeveer 16 minuten voor nodig om westelijk Nigeria te doorkruisen alvorens in
Niger aan te komen om 9h 37m UT. De totaliteitsduur op de centrale lijn is
verder toegenomen tot 3 min 54 sec terwijl de grondsnelheid van de maanschaduw
is afgenomen tot 734 meter per seconde. Gedurende het volgende uur glijdt de
maanschaduw over een van de meest ontoegankelijke en verlaten woestijnen van
onze planeet. Nadat de maanschaduw om 10h 05m UT noordelijk Niger passeert,
bereikt ze het uiterste noorden van Chad en dan om 10h 10m zuid-Libyë.
Het is de lezer misschien opgevallen dat de
totaliteitsgordel vanaf z'n begin steeds breder is geworden, de
totaliteitsduur langer, de zonshoogte groter, en de grondsnelheid van de
maanschaduw lager. Dat is inderdaad een feit en dat blijft zo, zolang de
maanschaduw nog bezig is aan de eerste helft van zijn tocht over het
aardoppervlak. Dat komt door de combinatie van twee effecten: (1) de bolheid
van de aarde waardoor de spits toelopende maanschaduwkegel een grotere
doorsnede heeft waar ze het aardoppervlak treft, en (2) de
|
oostwaartse rotatie
van het aardoppervlak verkleint de relatieve snelheid van de - sneller -
passerende maanschaduw. Op de grens van Chad en Libyë is de totaliteitsduur
van deze eclips op z'n langst met 4 min 07 sec, is de totaliteitsgordel op z'n
breedst met 185 km, is de zonshoogte met 67 graden op z'n steilst, en de
maanschaduwsnelheid over de grond met 694 meter per seconde op z'n kleinst.
Maar nadat de maanschaduw om 10h 11m in zuid-Libyë het middagpunt op aarde
passeert, verkeren de voornoemde effecten in hun tegendeel.Voort glijdt de maanschaduw in noordoostelijke
richting, doorkruist Libyë en bereikt de Middellandse Zee nabij de Egyptische
grens om 10h 40m UT. Hier aan de kust duurt de totaliteit 3min 58sec. Tussen
de eilanden Kreta en Cyprus door bereikt de kernschaduw de zuidkust van Turkijë
om 10h 54m UT aan de zuidturkse riviera van de baai van Antalya. Antalya telt
bijna driekwart miljoen inwoners en ligt wel binnen de totaliteitsgordel, maar
50 km ten noordwesten van de centrale lijn. Zij kunnen 3 minuten 11 seconden
totaliteit tegemoet zien, 34 seconden minder dan op de centrale lijn nabij
Side. Landinwaarts in Klein-Azië is Konya een forse stad, gelegen op 25 km
van de centrale lijn, met een berekende totaliteitsduur van 3 min 36 sec die
om 10h 58m UT begint.
Over de bergachtige hoogvlakte van Anatolië gaat
de maanschaduw verder en kruist nabij Sivas de totaliteitsgordel van 11
augustus 1999, waardoor de kwart miljoen inwoners van Sivas de zeldzame
gelegenheid hebben om vanuit hun huis een tweede totale zonsverduistering in zeseneenhalf
jaar te aanschouwen.
Om 11h 10m UT bereikt de schaduw-as de
zuidoosthoek van de Zwarte Zee aan de Turkse noordkust. De centrale
totaliteitsduur is 3 min 30 sec, de zonshoogte 47 graden, de totaliteitsgordel
is 165 km breed en de snelheid van de maanschaduw over het aardoppervlak 996
meter per seconde. Zes minuten later glijdt de schaduw over de wsetkust van
Georgië. Landinwaarts vervolgt de totaliteitsgordel en kruist het Kaukasus-gebergte,
de hoogste bergketen van Europa. De Georgische hoofdstad Tbilisi ligt buiten
de totaliteitsgordel en ervaart een 0,949 gedeeltelijke zonsverduistering
omstreeks 11h 19m UT.
Op haar verdere weg in Rusland strijkt de schaduw
over de noordkust van de Kaspische Zee en vandaar over Kazakhstan.Om 11h 30m
UT staat de namiddagzon hier 32 graden hoog, de totaliteistduur op de centrale
lijn is nog maar 2 min 57 sec en de grondsnelheid van de maanschaduw is
toegenomen tot 1,508 kilometer per seconde en versnelt in oostwaartse richting.
In de overblijvende 17 minuten versnelt de schaduw in toenemend tempo over
noord-Kazakhstan terwijl de totaliteitsduur afkalft. Voort ijlt de schaduw,
die door het verloop van de grens Kazakhstan/Rusland nogmaals kort over
Russisch gebied schuift dicht ten noorden van de grens met Mongolië. Hier vliegt
de schaduw om 11h 48m UT over de zonsondergangs-meridiaan (op dat moment 98
graden 48 minuten Oosterlengte) op Mongolië's noordgrens en raakt los
van het aardoppervlak en verdwijnt in de ruimte. In totaal heeft de
kernschaduw van de maan in een tijdsverloop van 3 uren 12 minuten over het
aardoppervlak een afstand afgelegd van ongeveer 14.500 km lang en 0,41% van de
aardoppervlakte bestreken.
|
Detailkaart Zonsverduistering Turkije 29-03-2006
|
Weers-statistiek en kans op zichtbaarheid
De Canadese weerkundige Jay Anderson heeft toegang
tot 35 jaar archief van Weersatelliet-beelden en baseert op statistische
analyse van deze gegevens de kans om deze eclips te zien contra de kans op
wolken. Voor onze standplaats aan de Baai van Antalya is Anderson's
verwachting voor het oostelijke bekken van de Middellandse Zee en aziatisch
Turkije belangrijk.
Anderson schrijft: Gedurende maart en april vormen
lagedrukgebieden zich in de Middellandse Zee bij voorkeur ten oosten van het
Algerijnse Atlas-gebergte en bewegen oostwaarts langs de Afrikaanse noordkust.
Ze produceren weinig regenval maar veel wind, met als gevolg stof- en
zandstormen langs de Libysche kust. Aan de noordkant van de Middellandse Zee
hebben Turkije en Griekenland hun eigen reeks lagedrukgebieden in de lente. De
Ionische Zee zuidwestelijk van het Griekse vasteland lijkt een pleisterplaats
voor lagedrukgebieden uit het westen en noordwesten. Van hieruit hergroeperend,
vervolgen de lagedrukgebieden hun weg hetzij noordoostwaarts naar de Zwarte
Zee, hetzij oostwaarts richting Cyprus en verder. Beide trajecten kunnen de
zonsverduisteringsgordel plagen, namelijk ofwel de Zwarte Zee kust, ofwel de
Turkse zuidkust rond Antalya. Europese lagedrukgebieden hebben ook invloed in
deze gebieden, wat tot uiting komt in meer kans op wolken naarmate men zich in
het zonsverduisteringsgebied verder ten noorden van de Turkse zuidkust bevindt.(...).
Wat betreft de Turkse zuidkust: De op Antalya
gerichte lagedrukgebieden hebben deze storingen het leeuwendeel van hun
winterse intensiteit verloren en tegen eind maart is het winterse regenseizoen
nagenoeg voorbij. Naderende weersystemen brengen vochtige zuidenwind tegen de
kust van de Baai van Antalya. Het is een ruwe kustlijn, omkranst door het
Taurus Gebergte ten oosten van Antalya en Bey Gebergte ten noordwesten.
Onmiddellijk oostwaarts van de stad Antalya strekt zich een vlakke kustvlakte
uit, die in de totaliteitsstrook boven de centrale lijn tot meer dan 50
kilometer landinwaarts reikt, maar naar de zuidelijke
|
totaliteitsgrens slechts
20 kilometer landinwaarts reikt. De terreingesteldheid langs de Baai van
Antalya biedt zowel gunstige kansen als moeilijkheden voor eclipsreizigers. De
hoge bergen die als hoefijzer de kustvlakte omgeven wringen luchtmassa's
vanuit het westen en noordwesten droog. In luchtmassa's vanuit het zuiden
begint meegevoerde waterdamp pas tot wolken te condenseren nadat de
luchtstroom over de kustvlakte aanbelandt bij omhooglopend terrein. Voor
de eclipswaarnemer is de flauwhellende kustvlakte de beste bondgenoot. Dit
maakt deze kustvlakte tot een van de zonnigste streken van Turkijë. Heeft bij
deze zonsverduistering de Libysch-Egyptische grensplaats As Salloum de
grootste kans op helder weer (75%), gevolgd door het binnenland van Libyë
(70%), daarna volgt de Turkse zuidkust met 60% kans op zon. Elders langs
het vanuit Europa goed bereikbare deel van de totaliteitsgordel is de kans op
heldere hemel kleiner.
Indien geen groteschaal slechtweersysteem de
Turkse zuidkust bedreigt op eclipsdag, en er alleen maar losse, verspreide
wolkjes over de zuidkust drijven, dan biedt de grote kustweg Antalya - Side -
Manavgat - Alanya een gemakkelijke route naar opklaringen om de
zonsverduistering te zien, ofschoon er op de kustweg waarschijnlijk druk
verkeer zal zijn, dat slechts langzame verplaatsing toelaat. Ingeval van
zuidenwind is de kuststrook gunstiger dan landinwaarts naar de bergen. Bij
noordenwind is het patroon omgekeerd, en gunstiger voor plaatsen landinwaarts.
Eclipstoeristen doen er verstandig aan, de weerpatronen al twee dagen
tevoren in de gaten te houden en op grond van de trend hun beslissing inzake
de waarschijnlijk gunstigste waarnemingsplaats te nemen. Is er een vanuit het
westen toenemende bewolking, als voorbode van een naderende storing, dan is
een uitwijk naar de landinwaarts gelegen stad Konya mogelijk, echter de weg is
kronkelig, langzaam en niet geschikt voor een lastminute uitwijk.
Voorbij het Taurus Gebergte loopt de
totaliteitsstrook over het centrale plateau van Turkijë en hier hebben
weersystemen vanuit Europa en de Zwarte Zee onbelemmerde toegang. (...).
|
Bronnen:
Vertaling: Wil Carton, amateur astronoom
Foto's zonsverduistering 11 augustus 1999 (bron foto's: astro.oma.be)
<Gastenboek Zonsverduistering -> Schrijf zelf uw suggestie of opmerking!>
<Film van 8 minuten over de zonsverduister ing van 1999 in Duitsland>